B2c:hotspotstrategy

Haberler

Koruma taktiklerinin evrimi

Haziran 2007

İnsan faaliyetleri boz ayıların yayılış alanlarını önemli ölçüde azaltmıştır.

Geçtiğimiz ay Amerikan İçişleri Bakanlığı Tehlike Altındaki Türler Eylem planında değişiklik yapacağını açıklaması kurtlar, boz ayılar ve tehlike altındaki diğer türler için hiç iyi bir haber gibi görünmüyordu. Söz konusu eylem planı önceden, yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olan türleri, yayılış alanları boyunca korumaya yönelikti. Bu alanlar, bazı alanlarda artık yaşamıyor olsa da, türün geçmişten bugüne yaşadığı alanların hepsini kapsıyordu. Bununla birlikte, geçen ay açıklanan eylem planında bu alanların tanımı değiştirilmiş, türün sadece şu anda yaşadığı alanlar olarak belirlenmiştir. Ama bu karar, sayısı iyice azalmış türlerin korunması işini daha da zorlaştırmaktaydı. Bir grup bilim insanı bu kararı protesto etti ve birilerinin dikkatini çekmeyi başardı. 25 Mayıs’ta Bakanlık bu yaklaşımdan vazgeçileceğini duyurdu. Tehlike Altındaki Türler Eylemi geçmişe ait çeşitliliği muhafaza etmeye yarayan geleneksel koruma çalışmalarına bir örnek teşkil etmektedir. Ama günümüzde evrim kuramı, koruma çalışmalarını bambaşka bir yöne sevk etmektedir.

Evrim bunun neresinde?

Yerküre’deki yaşamın çeşitliliğini (kabaca tür sayısını) bir yerindeki çatlağından su sızdıran bir kovadaki suyun seviyesi olarak hayal edelim. Kovadaki çatlaktan sızan her bir damlayla birlikte kovadaki su seviyesi düşer. Benzer şekilde, her yok oluşla birlikte çeşitlilik de azalır. Günümüzde bu kova insan faaliyetlerinin ve yaşam alanı tahribatının bir sonucu olarak düzenli bir şekilde su sızdırmaktadır. Yeni koruma yöntemlerinde (Tehlike Altındaki Türler Eylemi gibi) amaç bu sızıntıyı durdurup, yok olma oranlarını azaltarak çeşitliliği kısa vadede korumaktır. Bu koruma önlemleri gereklidir ancak burada bir husus gözden kaçırılmaktadır. Çeşitliliğin devamı iki şekilde sağlanabilir; yok oluşların önlenmesi ya da çeşitlenmenin devamının sağlanmasıyla. Yeni koruma çalışmaları bu yöntemlerden çeşitlenmeyi hedefler. Çeşitlenmenin anlamı türlerin evrilip, yeni tür olarak kovaya geri girmesidir. Sadece evrimsel tarihi (geçmişteki türleri ve bu türlerin çevrelerini) korumayı hedeflemekle kalmaz, aynı zamanda evrimsel potansiyelin (gelecekte evrilebilecek çeşitliliğin) korunmasını da hedefler.

Bu yaklaşım, başta, bir hedeften ziyade bir dilekmiş gibi görünebilir. Yani bugün var olan türlerden ve yaşam alanlarından hangisinin yarının çeşitliliğini oluşturmada kilit rol oynayacağını nasıl bilebiliriz ki? Evrim kuramı, diğer bütün bilimsel kuramlar gibi bize hem geçmişi anlamada hem de geleceği öngörmede kullanılabilecek araçlar sunar. Tıpkı ne tip köprülerin depremde ayakta kalacağını öngörebilen fizik kuramları gibi, evrim kuramı da ne tip ortamların ve koşulların çeşitlenmeye katkıda bulunacağını öngörebilmektedir. Şimdilerde Kaliforniya Üniversitesi Berkeley Kampüsü ve Kaliforniya Eyalet Parkı’ndan araştırıcılar bu kuramı kullanarak koruma hedeflerini belirlemeye yarayacak bir çalışma planlamaktadırlar.

Bu çalışmada amaç çeşitlenmeye yol açacak alan özelliklerinin belirlenmesi ile evrimsel önemi olan bu “sıcak noktaların” ve buralarda devam eden evrimsel süreçlerin korunmasını garanti altına almaktır. Evrim kuramı ve araştırmalar çeşitlenmeyi teşvik edebilecek bazı şeyleri göstermektedir. Bunların en önemlilerinden biri alansal heterojenliktir. Heterojen olan bir alan farklı kalıtsal özelliklerin farklı bölgelerde tercih edildiği bir alandır. Bunun çeşitlenmeyi nasıl sağladığını anlamak için şu örneğe bir göz atalım. Yüksek bir bölgede keskin değişikliklerin olduğu bir alan düşünelim. Bu alanda yükseklik farkından ötürü bir yerde tundra başlasın ve orman sona ersin. Alanda ayrıca bir kısmı ormanda, bir kısmı tundrada olmak üzere bir fare popülasyonu yaşıyor olsun. Farklı yaşam alanlarında bulunan alt popülasyonlarda doğal seçilim farklı kalıtsal özellikleri tercih eder. Örneğin, koyu renkli bir kürk ormanda yaşayan farelerin sağ kalması için daha avantajlı iken, otluk arazide yaşayanlar için açık renkli bir kürk daha avantajlı olabilir. Zamanla, doğal seçilim farklı alt popülasyonlarda farklı uyarlanımları tercih ettikçe bu atasal tür farklı iki soya ayrılabilir. Alansal heterojenliğin (toprak koşulları, mikro iklimler, farklı alanlarda yaşayan farklı türler vs. bu heterojenliğe sebep olabilir) bu tip ıraksak seçilime katkıda bulunan pek çok yönü bulunur ve bunlar sonunda türleşmeye yol açar. Yerküredeki çeşitliliğin taze dallalarını oluşturur.

Şimdiye dek söz konusu bu çalışmada, Kaliforniya’da sıcak nokta olmaya aday pek çok alan belirlenmiştir. Bu sıcak noktalar çeşitlenmeyi teşvik etmesi beklenen alanlardır. Araştırmalar, bu alanların yakın zamanda evrilmiş ve Kaliforniya’ya özgü soyların (en azından memeli soyu bakımından) büyük çoğunluğunu barındırdığını göstermiştir. Örneğin Tehachapi Dağları (Los Angeles’ın kuzeybatısında) korunması gereken önemli alanlardan biri gibi görünmektedir. Bu dağlar pek çok ana dağ sırasının Merkez Vadi ve Güney Kaliforniya çölleriyle kesiştiği bölgede bulunmaktadır ve yakın zamanda evrilmiş pek çok soyu barındırmaktadır. Tehachapi beyaz kulaklı küçük faresi bunlardan biridir.

Kaliforniya’daki sıcak noktaları ve korunan alanları gösteren harita. Kırmızı, sarı ve turuncu alanlar üç farklı sıcak nokta belirleme yöntemi kullanılarak tespit edilmiş olan evrimsel öneme sahip sıcak noktaları göstermektedir. Siyah taralı alanlar Eyalet Parkları ile Milli Parkları, yeşil taralı alanlar ise Milli Ormanları göstermektedir. Köşedeki fotoğraf ise Tehachapi Dağ’ından bir manzaradır.

Koruma konusundaki bu tip evrimsel yaklaşımlar çok yaygın olmasa da yavaş yavaş kullanılmaya başlanmıştır. Evrim kuramı bize bu konuda daha fazla yardımcı olabilecek araçlar sunmaktadır. Biz de bunları kullanarak yaşamın tarihi ve yörüngesi etrafında koruma taktiklerimizi geliştirmeliyiz. Yaşam evriliyor ve biz eğer yerküredeki yaşam çeşitliliğini korumak istiyorsak evrimi dikkate almak zorundayız.

Daha fazlasını okuyun

Bu yazının çıkış noktası olan makale:

• Davis, E. B., Koo, M. S., Conroy, C., Patton, J. L, and Moritz, C. (2008). The California Hotspots Project: Identifying regions of rapid diversification of mammals. Molecular Ecology 17(1):120-138. Okumak için (İngilizce)

Haberler ve dergilerden makaleler:

• Amerikan Koruma Biyolojisi Enstitüsü tarafından hazırlanmış Tehachapi Dağları’ndaki bir alanın korunmasının gerekliliğine dair bir rapor

Evrimi Anlamak kaynakları:

• Türleşme süreci üzerine bilgiler

• Çeşitliliğin evrimsel temeli üzerine 2006 haberi

• Tür korumak için evrim kuramının diğer uygulamaları ile ilgili bir kaynak

Ek tartışma soruları

1. Bu makalede anlatılan, Yerküre’deki yaşamın çeşitliliğini (türlerin sayısını) etkileyen iki süreç hangisidir? Bu süreçler çeşitliliği nasıl etkiler?

2. Bu yazı Kaliforniya’da ‘evrimsel potansiyeli’ korumak için gösterilen çabayı anlatıyor. ‘Evrimsel potansiyelin’ bu makalede ne anlama geldiğini açıklayınız.

3. Alansal heterojenlik ne demektir? Bunun çeşitlenme ile ilişkisi nedir?

4. Bu makalede evrim kuramının gelecekte olacakları öngörmede kullanılan bir yönü anlatılmıştır. Bu, gelecekte çeşitlilik yaratma olasılığı bulunan alanların tanımlanmasıdır. Evrim kuramının uygulamaya yönelik değer taşıyan öngörme yeteneği ile ilgili başka örnekleri araştırıp anlatınız.

5. Bu makalede değinilmeyen, yok oluş oranlarını azaltmayı hedefleyen bir koruma yöntemini araştırma yaparak bulun. Bu yöntemin çeşitliliği nasıl koruduğunu anlatınız.

6. Evrimsel potansiyeli korumak sizce önemli midir? Neden?

İlişkili dersler ve kaynaklar

• Türleşme ve ıraksak seçilimin öğretimi: (İngilizce) 6-12. sınıflar için hazırlanmış bu derste öğrenciler çeşitlilik, üreme yalıtımı, doğal seçilim ve uyarlanım konusunu kuş gagası faaliyetlerinin bir sürümü aracılığıyla öğrenecekler.

• Kaliforniya’da türleşmenin öğretimi: (İngilizce) 9-12. sınıflar için bu derste öğrenciler Kaliforniya semenderinin farklı alttürlerini Kaliforniya haritası üzerinde dağılım desenlerine, olası evrimsel ilişkilerine ve atasal semenderden olası oluşma yollarına odaklanarak karşılaştıracaklar.

• Evrim ve koruma öğretimi: (İngilizce) Bu derste öğrenciler DNA elektroforezini anlamak için kağıt kromatografisi benzetimini kullanacaklar. Kullanılan problem bir koruma/yetiştirme programı hakkında bilgi sağlamak için farklı kurt alttürleri arasındaki genetik benzerlikleri tanımlamak ile ilgilidir.

Kaynakça

• Davis, E. B., Koo, M. S., Conroy, C., Patton, J. L, and Moritz, C. In press. The California Hotspots Project: Identifying regions of rapid diversification of mammals. Molecular Ecology.

• Flesher, J. (2007, May 1). Scientists protest new interpretation of Endangered Species Act. Examiner. Retrieved May 25, 2007 from Examiner.com

• Hebert, H. J. (2007, May 25). Government scraps species law changes. ABC News. Retrieved May 25, 2007 from ABC News

Kaliforniya sıcak nokta haritası “Davis, E.B., Koo, M.S., Conroy, C., Patton, J.L. and Moritz, C. The California Hotspots Project: Identifying regions of rapid diversification of mammals. Molecular Ecology”den alınmıştır.

Bozayı fotoğrafı © Kaliforniya Bilimler Akademisi’nden Gerald ve Buff Corsi’den; Tehachapi Dağları fotoğrafı © Kaliforniya Bilimler Akademisi’nden Charles Webber’den alınmıştır.