Evrimi Anlamak kapsamlı ve anlaşılır evrim rehberiniz!

B3d libya

Git ve: kullan, ara


Evrim 101 Haberler

Tanık kürsüsü evrimsel kanıtın

Ocak 2007

Hazırlayan: Evrimi Anlamak ekibi


Masum olduklarına dair birçok kanıt vardı; ama geçtiğimiz ay Libya’da altı sağlık görevlisi ölüme mahkûm edildi. Beş Bulgar hemşire ve Filistinli bir hekimin karıştığı iddia edilen suç tüyler ürperticiydi. El-Fetih Hastanesi’nde ortaya çıkan bir HIV salgınından sonra Libya hükümeti, sanıkları, hastanede tedavi gören 426 çocuğa HIV bulaşmış kandan kasten vererek biyoterörizm yaptıkları iddiasıyla suçladı. Söz konusu HIV suşu oldukça tehlikeli. Şimdiye kadar bulaştığı çocukların 50’den fazlası öldü bile. Hem kurbanların, hem de sanıkların aileleri çileden çıkmış durumda ve gerilim tırmanıyor. Dava bir temyiz gördü ve birkaç temyiz daha görecek gibi görünüyor. Peki, bu arada bilim ne diyor? Bilimsel kanıtların söylemesi gereken ne?

Evrim bunun neresinde?

 Birbirinden bağımsız pek çok kanıt hem hemşirelerin, hem de hekimin suçsuz olduklarını gösteriyor. HIV-pozitif çocuklara çeşitli hepatit suşlarının da aynı anda bulaşmış olması (kirli iğnelerin defalarca kez kullanıldığını düşündürüyor) ve güvenli olmayan daha pek çok tıbbi uygulamanın tespiti bu trajedinin asıl sorumlusunun hastanenin kendisi olduğunu gösteriyor. Bunun önemli kanıtlarından biri HIV bulaşmış çocuklardan en az birinin HIV’i söz konusu sağlık personelleri tutuklandıktan sonra, yani bu personeller artık herhangi bir enfeksiyona yol açacak durumda değilken aldığının anlaşılmış olması. Artık elde sanıkların masumiyetini gösteren başka kanıtlar da var; evrimsel kanıtlar…

HIV virüsleri de tıpkı bakteriler, meyve sinekleri, çiçekli bitkiler, insansılar ve bütün diğer canlılar gibi evrilirler. Ancak bu canlılardaki evrimsel değişimin hızı birbirinden oldukça farklıdır. Virüsler sahip oldukları yüksek mutasyon oranları ve kısa nesiller arası süreleri nedeniyle, örneğin meyve sineklerine göre yıldırım hızı ile evrilirler. Öyle ki bir meyve sineği soyu beş ayrı tropik adaya yerleştiğinde ancak yüz binlerce yıl içerisinde beş farklı türe evrilirken, beş ayrı konağı enfekte eden bir HIV virüsünün beş ayrı soya evrilmeleri bir yıldan az sürer.

Tıpkı meyve sineklerinin farklı adalara yerleştiklerinde zaman içerisinde farklı türlere ayrılması gibi, HIV de farklı konaklarda farklı soylara evrilebilir.

 Genelde evrimsel farklılaşmayı izlemek zordur çünkü bu süreç binlerce yıl alır ama bazen bu süreci izleme şansımız olur. Süreç ne kadar uzun olursa olsun bıraktığı genetik ipuçlarını takip edebilir ve bu süreci ortaya çıkarabiliriz. Zaman içerisinde bütün soyların (özellikle virüslerin) genomunda bazıları faydalı, bazıları hafifçe zararlı olan, bazılarının ise hiç etkisi olmayan mutasyonlar birikir. Etkisi ne olursa olsun bu mutasyonlar söz konusu soyun geçmişi ile ilgili olayların kaydıdır ve genom bu sayede evrimsel geçmişinde ne zaman nerede olduğunu gösterecek şekilde işaretlenmiş bir yol haritasına benzer. HIV söz konusu olduğunda bu harita virüsün nereden geldiğini, kaç yaşında olduğunu ve ilk kurbanına nasıl girdiğini gösterir.

Geçtiğimiz hafta idam istemi ile açılan mahkeme sona erdi. Biyologlar Libyalı çocuklara bulaşan HIV suşunun evrimsel tarihi ile ilgili araştırmalarının sonuçlarını açıkladılar. Biyologlar birçok başka HIV suşunun DNA dizilimi ile birlikte Libyalı virüslerinkini de toplamış ve bu dizilimlerdeki mutasyonları kullanarak virüslerin evrimsel ağacını, başka bir deyişle soyoluş ağacını çizmişlerdi. Bu ağaç çocuklardaki virüslerin tek bir dalda yani birbiri ile çok yakın akraba olduğunu gösteriyordu ve eğer virüsler hastaneye tek bir kaynaktan girip birçok farklı hastaya yayıldıysa beklenen sonuç da buydu.

 Biyologlar ayrıca virüslerdeki genetik değişim miktarını hesaplayarak farklı virüs soylarının birbirinden ne zaman ayrıldığına yönelik tahminlerde bulundular. Sonuçlara göre enfeksiyonlara sağlık personelleri neden olmuş olamazdı. Sağlık personelleri hastaneye 1998’in Mart ayında gelmişlerdi. Eğer sağlık personelleri hastaneye geldiklerinde çocukları kasıtlı olarak enfekte etmiş olsalardı, ilk kurbanların sağlık personellerinin gelmesinden hemen sonra enfekte olmuş olması gerekirdi. O zaman da kurbanların virüsleri diğer virüs soylarından 1998’in Mart’ından sonra ıraksanmış olmalıydı (aşağıdaki 1. Senaryo’da anlatıldığı gibi). Ama biyologlar çocuklardaki virüslerin evrim ağacını çizdiklerinde gördükleri şey bu değildi. Buldukları şey daha ziyade aşağıdaki 2. Senaryo’da anlatılana benziyordu. Çocuklar sağlık personelleri sahneye çıkmadan yıllar önce enfekte olmuşlar ve taşıdıkları virüsler yıllar önce genetik olarak birbirinden ıraksamaya başlamıştı.
Moleküler saat
  Biyologlar çocuklardaki virüslerin birbirinden ıraksamaya, başka bir deyişle kurbanlarını istila etmeye ilk ne zaman başladığını nasıl buldular? DNA’da mutasyonlar belli oranlarda birikir (örneğin yılda bir mutasyon); bu da mutasyonları zaman ayarı olarak kullanmamızı sağlar. Bir DNA’da ne kadar çok mutasyon varsa, bu DNA’nın atasal dizilimden ayrılma zamanı da o kadar fazladır. Bu konuda daha azla öğrenmek için bkz. "moleküler saatler”


1.Senaryo 2.Senaryo (enfeksiyona sağlık personelleri neden oldu) (enfeksiyon sağlık personelleri gelmeden çok önce başladı) Çocuklardaki virüsler Sağlık personelleri hastanede çalışmaya başlar, Mart 1998 Bulgular 2. Senaryo’nun gerçek olduğunu gösterdi.

 Soyoluş ağacı sadece sağlık personellerinin masum olduğunu kanıtlamakla kalmadı, aynı zamanda virüsün olası kaynağını da ortaya çıkardı. Soyoluş analizi çocuklardaki virüslerin Batı Afrika’daki yaygın HIV suşları ile yakın akraba olduğunu gösterdi. Batı Afrikalı göçmenlerin büyük bir kısmı Libya’ya gelip iş ararlar ve öyle görünüyor ki enfekte bir işçi ya da onun çocuğu hastaneye tedavi olmak amacıyla geldiğinde kazara hastaneye bulaşmış.
 HIV salgınının evrimsel tarihi, diğer birkaç hatla birlikte (örneğin hastanedeki sıhhi olmayan uygulamalara dair bulgular) suçlanan hekim ve hemşirelerin masum olduğunu, Libya HIV grubunun, suçlanan sağlık personelleri hastaneye gelmeden çok önce hastaneye bulaşan Batı Afrikalı bir suştan evrildiğini ve yayılıp çeşitlendiğini gösterdi. Bu kanıtın güvenilirliğine rağmen sağlık personelleri idama mahkûm edildi ama karar henüz uygulanmadı! Savunma avukatları temyize gideceklerini açıkladılar ve çoğu, politik görüşmelerin Libyalı hâkimleri eldeki kanıtları yeniden değerlendirmeye iteceğini umuyor.
Güncelleme, Ağustos 2007
 Sekiz yıllık hapis cezasından sonra birçok temyiz ve uluslararası baskı sayesinde altı sağlık personeli serbest bırakıldı ve evlerine gönderildi. Ancak bu serbest bırakılma, sağlık personellerinin masumiyetini doğrulayan bilimsel bulguları sürekli olarak reddeden Libya’daki hukuk sisteminden değil, politik hamleler ve maddi teşvikten kaynaklandı. Yardım, ticaret, borç iptali sözleri ve enfekte çocukların ailelerine yapılan ödemeler Libya’nın en yüksek hukuk merciine sağlık personellerinin cezasını müebbet hapse indirtti ve cezalarını çekmek üzere Bulgaristan’a gönderilmelerine karar verdirtti. Ülkelerine dönen sağlık personelleri hükümet tarafından affedilerek serbest bırakıldılar.

• Konu ile ilgili olarak bu güne kadar olanların geniş bir özetini Los Angeles Times’ta yayınlanan şu raporda bulabilirsiniz.


Bu konuda daha fazla okumak için

Haberler ve dergi makaleleri:


• Nature’dan Libya’daki HIV vakasının özgün kanıtı [1]

• News-Medical.net’ten vakaya dair yeni soyoluş kanıtı [2]

• Christian Science Monitor’dan vakaya dair son gelişmeler [3]

Evrimi Anlamak’tan Sayfalar:

• Soyoluşa giriş

• İleri düzey soyoluş dersi

• HIV’in evrimi ve evrimi anlamanın virüsün gelişimini yavaşlatmada bize nasıl yardım edebileceği


Öğretmenler için:

Tartışma ve konuyu ilerletme soruları:

• Bu makale HIV evrimi ile meyve sineği evrimi arasında bir benzerlik kurmuştu. Bu benzerlik neydi? HIV’in ve meyve sineklerinin evrimleri arasında nasıl bir fark vardır?

• Libyalı çocukları enfekte eden virüs suşlarının hepsi birbirinden az da olsa farklıdır. Bu farkı ve bunun nasıl ortaya çıktığını anlatınız.

• Çocuklardaki virüslerin soyoluş ağacı sağlık personellerinin hastanedeki HIV’in sorumlusu olmadığını göstermede yardımcı olmuştur. Soyoluş hangi yönü ile böyle bir yardımda bulunabilmiştir? Bunun zanlıları nasıl temize çıkardığını anlatınız.

• Soyoluş ve ortak ata ile ilgili şu sayfayı okuyunuz. Yukarıda açıklanan DNA bazlarına göre çocuklardaki HIV’lerin en yakın ortak atası ne zaman yaşamıştır?

• SARS virüsü ile ilgili şu sayfayı okuyunuz. SARS’ın kaynağını bulmaya yönelik yapılan çalışmalarla Libya’daki HIV üzerine yapılan çalışma arasındaki benzerlikleri anlatınız.


İlgili dersler ve öğretim kaynakları:


öğretimi Web bazlı bu modül 6-12. sınıflar için olup, öğrencilere canlıları ortak atalarına ve evrimsel ilişkilerine göre sınıflandıran dallara dayalı bir şekilde anlatılmaktadır.

biyolojinin uygulamalarının öğretimi 9–12. sınıflar için olan bu makalede bir evrimsel biyologun evrimin günümüz toplumu için neden önemli olduğuna ilişkin bakış açısı sunulmaktadır. Bu makalede soyoluşun salgınlarda ve adli vakalardaki rolüne değinilmektedir.

• Evrimsel biyolojinin hukuk sistemindeki başka bir uygulamasının öğretimi: 9–12. sınıflar için olan bu makalede DNA parmak izinin adli uygulamalarda nasıl kullanıldığı anlatılmaktadır. DNA parmak izinin çıkarılması mutasyon ve genom evrimi süreçlerine dayanır.

Kaynaklar

• Bohannon, J. 2005. Evidence overruled: Medics on death row. Science 308: 184-185.

• de Oliveira, T., Pybus, O. G., Rambaut, A., Salemi, M., Cassol, S., Ciccozzi, M., Rezza, G., Gattinara, G. C., D'Arrigo, R., Amicosante, M., Perrin, L., Colizzi, V., Perno, C. F., and Benghazi Study Group. 2006. HIV-1 and HCV sequences from Libyan outbreak. Nature 444: 836-837.

• Ghanmi, L. (2006, December 19). Foreign medics sentenced to die in Libyan case. Alıntı tarihi December 19, 2006 [1.jpg&cap=Bulgarian nurses (from L) Valia Cherveniashka, Christiana Valcheva, Nasya Nenova and Valentina Siropoulo before a Tripoli court on December 19, 2006 sentenced them and a Palestinian doctor to death on Tuesday for deliberately infecting hundreds of children with HIV. REUTERS/Rafael Marchante&from=business:Kaynak Reuters].

• Libya frees foreign medical workers in HIV case. (2007, July 24). The New York Times. Alıntı tarihi July 26, 2007 [1.jpg&cap=Bulgarian nurses (from L) Valia Cherveniashka, Christiana Valcheva, Nasya Nenova and Valentina Siropoulo before a Tripoli court on December 19, 2006 sentenced them and a Palestinian doctor to death on Tuesday for deliberately infecting hundreds of children with HIV. REUTERS/Rafael Marchante&from=business:kaynak The New York Times].

HIV modeli NIH’tan alınmıştır.

"http://evrimianlamak.org/e/B3d_libya" adresinden alındı.
yazdırılabilir görünüm