A11a11:Haber:Konu Evrim Olunca

Haberler

Konu evrim olunca, manşetler genellikle gerçeğe uygun olmuyor

Eylül 2007

2000 yılında Kenya’da bulunan insansı fosillerinin görüntüleri: üst sıradakiler ve alt sıradaki ilk ikisi H. erectus olarak atfedilen fosilin farklı görünümleri. Alt sıradaki son üç parçanın da H. Habilis’e ait olduğu düşünülmektedir. Bu fotoğraflar Nature Pulishing Group tarafından sağlanmıştır.

Fox News “Fosiller eski evrim teorisine meydan okuyor,” diye ilan ederken, Salt Lake Tribune “Üniversitelerdeki bilim insanları evrim görüşüne kafa tutuyor,” diye atıp tutuyor. Bazı medya organlarının yaptığı çığırtkanlıktan ötürü insan, evrimin kriz döneminden geçen bir kuram olduğunu sanabilir. Sanki yayımcılar ders kitaplarının evrimle ilgili bölümlerini baskıdan hemen önce değiştirmeye, biyologlar saçlarını başlarını yolarak laboratuarlarından kaçmaya çabalıyorlar. Aslına bakılırsa, hiçbir şey işin aslından bu kadar uzak olamaz. Geçen ay, bilim insanları yeni keşfedilen bir insansı (hominid) fosilinin tasvirini yayımlayıp, insan aile ağacında ufak bir yenileme yapma önerisinde bulunduklarında, biyologlar ve paleoantropologlar bu yeni bulguyu ilgiyle, yazarların yorumlarını ise bilimin tipik ve sağlıklı şüpheciliği ile değerlendirmişlerdir. Bir milyon yıldan daha önce gerçekleşmiş olayları anlamaya çalışmak yeterince zor olduğundan, paleontologlar detaylarla ilgili fazladan bulguları memnuniyetle karşılarlar ve bu tarz bulgular biriktikçe onlarla ilgili anlayışımızın artmasını umarlar. Bu fosiller insansıların evrimsel tarihiyle ilgili hipotezlerden birkaçının yeniden gözden geçirilmesi gerekebileceğini göstermiş olsa da evrim kuramını sorgulamayı gerektirecek bir durum teşkil etmezler. Hatta, bu yeni kanıtlar evrimin nasıl işlediğiyle ilgili bildiklerimizle gayet uygun düşmektedirler. Maalesef, bazı yanlı medya bu keşfi çarçabuk allayıp pullayarak içeriğini abartmıştır ve bilimin gerçek doğasını çarpıtmıştır.

Evrim bunun neresinde?

Geçtiğimiz ay görüdüğümüz ve zaman zaman sansasyonel olabilen bu manşetlerin arkasında yatan bilim oldukça basittir aslında. 2000 yılında Dr. Meave Leakey liderliğindeki uluslar arası bir grup araştırmacı Kenya’da bizim de içinde bulunduğumuz cins olan Homo’ya ait fakat artık soyu tükenmiş olan türlere dair iki fosil keşfetmişlerdir. 1,44 milyon yıllık bu çene kemiklerinin, büyük beyinli, alet kullanabilen, vejetaryen ve Homo’ların en erken evrilmiş üyesi Homo habilis’e ait olduğu hipotezi ileri sürülmüştü. Biraz daha yaşlı olan 1,55 milyon yıllık kafatası ise modern insanların doğrudan atası olması muhtemel Homo erectus ile ilişkilendirilmişti. Yedi yıllık bir çalışmanın ardından, Leakey’in takımı geçen ay ilk bulgularını rapor ederek bunları iki ayrı hipotezle destekleyerek yorumladılar.

• Öncelikle, yeni H. erectus fosili diğer yetişkin H. erectus fosilleriyle karşılaştırıldığında çok daha küçük olduğu için, takım, bu tür içerisinde erkeklerin dişilerden oldukça büyük olmaları gerektiğini ve buldukları fosilin de bir dişiye ait olabileceğini ileri sürdüler. Bugün yaşamakta olan birçok türde (örn., goriller ve deniz filleri) bu tip cinsiyete dayalı vücut büyüklüğü farkı görülebilmektedir; bu yüzden bizim atalarımızdan birinde de böyle bir durumun söz konusu olması şaşırtıcı değildir.

Dişi deniz aslanları (solda) erkeklerden (sağda) daha küçüktür.

• İkinci olarak, son bulunan H. habilis fosili beklenmedik bir şekilde bilinen bir sonraki en genç H. habilis fosilinden yaklaşık 200,000 yıl daha gençtir. Eğer takım yaptığı tanımlamalarda ve tarihlendirmelerde haklıysa bu H. habilis ve H. erectus’un yaklaşık yarım milyon yıl boyunca beraber yaşamış oldukları anlamına gelir. Bu bulgu, biyologların iki türün birbirleriyle olan ilişkileri konusundaki görüşlerini sarsabilir. Bazı ipuçları gösteriyor ki, H. habilis yavaşça H. erectus’a, H.erectus da modern insana evrilmiştir (aşağıda gördüğünüz A hipotezi). Ancak, bu senaryo habilis ve erectus’un aynı anda yaşadığını gösteren yeni bulgularla düzgün bir şekilde uyuşmamaktadır. Keşiflerinin bir kısmına dayanarak, Leakey’nin takımı, habilis ve erectus’un aslında evrimsel kuzenler olup bir başka üçüncü türün varisleri olabileceğini öne sürmüştür (aşağıda gördüğünüz B hipotezi).

Bilim, fikirlerin birden fazla bulguyla sınanmasına dayandığından, tüm bu hipotezler halen araştırılmaktadır. Fakat, daha fazla bulgu birikse ve bu yeni fikirler bilimsel çevreler tarafından yaygın olarak kabul görse bile, bu değişim, geçtiğimiz ayın manşetlerinin tersine, evrim kuramına bir meydan okuma durumu teşkil etmez. Evrim gibi kabul görmüş bilimsel kuramlar, doğal olayların geniş bir kısmı için derinlemesine desteklenmiş ve test edilmiş açıklamalardır. İçlerinde birçok küçük çaplı fikir ve hipotez barındırırlar. Bu detaylardaki değişiklikler ise kuramı çökertmeden ziyade kuramın gitgide daha rafine hale geldiğini yansıtır. Eğer aile ağacımız bu yeni fosillere bağlı olarak bir yenileme gerektiriyorsa ya da eğer H. erectus’un vücut ölçüleri bizim önceden düşündüğümüzden daha çeşitli ise, bu durum, Yerküre’deki yaşamın tarihi hakkındaki bilgimizin belirli bir parçasında küçük bir değişim anlamına gelir. Fakat, evrim kuramının, Yerküre’deki yaşamın evrildiği, farklı türlerin ortak ataya sahip olduğu ve doğal seçilim ile diğer başka süreçlerin evrimsel değişme yol açtığı gibi temel fikirlerinde hiçbir değişime neden olması söz konusu değildir.

İlginçtir ki, bu araştırmada yer alan bilim insanları da bulguların böyle yanlış yorumlanacağını tahmin ediyordu. Associated Press’te, Fox News tarafından ironik (ve yanlış yönlendirici) bir biçimde “Fosiller eski evrim kuramına meydan okuyor” başlığıyla yayınlanan makalede durum şöyle açıklanıyor:

New York Üniversitesi’nde antropolog olarak görev yapan ve aynı zamanda Leakey çalışmasının yazarlarından olan Susan Anton, evrim karşıtlarının yeni çalışmayı sahiplenmelerini beklediğini ancak bu yeni çalışmayı evrim kuramındaki kusurları göstermek için kullanmaya çalışmanın yanlış olacağını söyledi.

Anton, “bu, evrim hakkındaki fikrin tamamen sorgulanması değil, bazı belirli noktalardaki düzeltmelerdir” dedi. “İşte bu, bilimin yapıp da dinin yapmadığı şeye önemli bir örnektir. Bilim sürekli kendi kendini sınayan bir süreçtir.”

Biyologlar yaşam tarihi ile ilgili görüşlerimizin zamanla değişeceğini beklemektedirler. Neticede bilimin yaptığı da budur; doğal hayata dair yeni bilgiler inşa eder, eski bulguları devamlı geliştirir ve saflaştırır. Bilimsel kuramlar karşı çıkılabilir veya tersine çevrilebilir olabilir; fakat bu kanıtların baskın olması, daha birçok dikkatle yapılmış bilimsel çalışma ve daha saygı uyandıran ve yararlı açıklamalara sahip alternatif bir kuram gerekmektedir. Ancak evrim, kriz döneminden geçen bir kuram olmaktan çok uzaktadır. Temelindeki fikirler (Leakey takımı tarafından bulunan fosiller de dahil olmak üzere) mevcut pek çok bilimsel bulguyla desteklenmekte, dünyanın birçok yerindeki bilim insanları tarafından yüzyıldan uzun süredir araştırılmaktadır. Doğa koruma biyolojisi, tarım, bilgisayar programlamaları ve insan sağlığı gibi çeşitli alanlarda yararlı açılımlar sağlamaya devam etmektedir.

Daha fazlasını okuyun

Bu yazının çıkış noktası olan makaleler:

• Gibbons, A. (2007). New fossils challenge line of descent in human family tree. Science 317:733.

• Spoor, F., Leakey, M. G., Gathogo, P. N., Brown, F. H., Antón, S. C., McDougall, I., Kiarie, C., Manthi, F. K., and Leakey, L. N. (2007). Implications of new early Homo fossils from Ileret, east of Lake Turkana, Kenya. Nature 448:688-691. Okumak için (İngilizce)

Haberler ve dergilerden makaleler:

• Utah Üniversitesi Haber Merkezi tarafından Keşfin bir özeti (İngilizce)

• San Francisco Chronicle tarafından bilim çevresinin bu keşifle ilgili yorumlarının bir betimlemesi (İngilizce)

Evrimi Anlamak kaynakları:

• İnsansının evrimsel tarihine hızlı bir bakış

• İnsan evrimi hakkındaki ilk fikirler üzerine bir özet

• Bilimin doğası hakkında dost bir rehber

Ek tartışma soruları

1. Kendi cümlelerinizle “Fosiller eski evrim kuramına meydan okuyor” başlığındaki yanlış yönlendirmeyi Leakey’nin takımının çalışmasını göz önünde bulundurarak açıklayınız.

2. Evrim hakkında yanlış bilinenler listemize bir göz atın. Hangi yanlış anlama “Fosiller eski evrim kuramına meydan okuyor” başlığının altında yatıyor gibi görünüyor? Cevabınızı açıklayınız.

3. İnsansıların aile ağacına özellikle dikkat ederek WGBH’nin insan evrimi kaynağında (İngilizce) dolaşın. Burada H. habilis, H. erectus ve modern insan arasındaki ilişkiye dair ne gibi bir kuram dile getirilmiş? Yukarıdaki A ve B kuramları ile nasıl karşılaştırılabilir?

4. Zaman çizelgesine özellikle dikkat ederek WGBH’nin insan evrimi kaynağında(İngilizce) dolaşın. Yeni bulunan H. habilis fosili bu çizelgede nereye oturmaktadır? Buradaki çizelgeye ve yeni bulunan fosile göre insanların hangi yakın akrabaları H. habilis ile aynı zamanda yaşamış olabilir?

5. Leslea Hlusko araştırması hakkındaki kısa özetimizi okuyun - ing. Bu yazıda anlatılmış olan Australopithecus anamensis ve Ardipithicus ramidus arasındaki ilişki konusundaki bilimsel anlaşmazlığı, H. habilis ve H. erectus arasındaki ilişki üzerine kurulan farklı hipotezlerle nasıl karşılaştırırsınız?

İlişkili dersler ve kaynaklar

• Fosil bulgularının nasıl yorumlanacağını öğretin (İngilizce): 6–12. sınıflara uygun olan bu derste öğrenciler sanal fosil avına çıkacak ve buldukları yaratık üzerine hipotez kuracaklar. Öğrenciler “bulunan” yeni bulgularla hipotezlerini yeniden gözden geçirecekler.

• İnsanların soyu hakkında daha fazla öğretin (İngilizce): 9–12. sınıflara uygun olan bu derste, öğrenciler günümüz maymunlarının, insanların ve insansı fosillerinin kafatası biçimlerini bazı benzerlikleri ve farklılıklari keşfetmek için tasvir edecek, ölçecekve karşılaştırarak modern insanlara giden bir yol olup olmadığına bakacaklar.

• İnsansı ve primat evrimi üzerinde yapılmış modern bir araştırma öğretin (İngilizce): 9–12. sınıflara uygun olan bu makale evrimsel biyolog Leslea Hlusko’nun çalışmasını anlatıyor. Haberin özetinin sıklıkla yinelendiği bu makalede fosil bulgularının nasıl yorumlanacağı ve fosil kayıtlarından bağlantıların kurulmasındaki güçlükler anlatılıyor.

Kaynakça

• Borenstein, S. (2007, August 9). Fossils challenge old evolution theory. Fox News. 30 Ağustos, 2007'de Fox News'ten alınmıştır.

• Gibbons, A. (2007). Yeni fosiller insan aile ağacı soyuna meydan okuyor. Science. 317: 733.

• Spoor, F., Leakey, M. G., Gathogo, P. N., Brown, F. H., Antón, S. C., McDougall, I., Kiarie, C., Manthi, F. K., ve Leakey, L. N. (2007). Kenya, Turkana Gölü doğusu, Ileret’te yeni bulunan erken Homo fosillerinin etkileri. Nature. 448: 688-691

Fosil fotoğrafı izin dahilinde yayımlanmıştır: Macmillan Yayıncılık Ltd: Spoor, F., Leakey, M. G., Gathogo, P. N., Brown, F. H., Antón, S. C., McDougall, I., Kiarie, C., Manthi, F. K., ve Leakey, L. N. (2007). Kenya, Turkana Gölü doğusu, Ileret’te yeni bulunan erken Homo fosillerinin etkileri; deniz fili resmi Dr. Lloyd Glenn Ingles © California Bilim Akademisi tarafından sağlanmıştır.