Evrimi Anlamak kapsamlı ve anlaşılır evrim rehberiniz!

P1:evrim tarihi 2 1

Git ve: kullan, ara
History marquee3.jpg


1800 Öncesi1800'ler1900'lerden Günümüze


Karşılaştırmalı Anatomi: Andreas Vesalius

16. yüzyıla girildiğinde Avrupalı bilginler, insan ve hayvan anatomisi hakkında sadece yüzeysel bir anlayışa sahiplerdi. Öğrencilere tıp eğitimi verilen Bologna, Paris Üniversiteleri gibi bir avuç üniversitede profesörler, anatomiyi Bergama doğumlu Romalı hekim Galen’in kitabından okutuyorlardı. Galen, Aristo ve diğer Yunanlıların felsefi çalışmaları ile hayat boyu edindiği, diseksiyon (örneği keserek açıp incelme işlemi) deneyimlerini birleştirmiş ve bu şekilde de sadece insan vücudunun yapısını açıklamakla kalmamış, nasıl çalıştığını da açıklamıştı.

Roma İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra, Galen’in eserleri Bağdat gibi bazı Arap şehirlerinde yaşamaya devam etmiş, çalışmaları çevrilmiş, üzerlerine uzun uzun çalışılmış, yorum ve açıklamalarla benimsenmişti. 1100’lü yıllarda, Avrupalılar Galen’i Arapça’dan çevirmeye başladılar ve O’nun çalışmalarını tıp eğitiminin temeli haline getirdiler. Ancak çevirinin birçok adımında, Galen’in çalışmaları, özünün büyük kısmı kaybetmişti. Özellikle otoriteye güvenip kabullenmek yerine, kendi gözlemlerine güvenmenin gerekliliğini vurguladığı kısımlar... Yeni bir gelenek oluşmuştu; profesörler Galen’i öğrencilerine okurlarken bir cerrah da infaz edilen bir suçluyu kesip vücudun ilgili parçalarını gösteriyordu. Bu sırada profesör incelenen vücuda bakmayı gerekli görmüyordu çünkü öğrenmeye değecek her şey Galen’in kitaplarında zaten bulunabiliyordu.

Vesalius2.jpg

İnsan vücudunu gözlemlemek

Tüm bunları değiştiren, Galen’in çalışmalarının önemli ölçüde yanlış olduğunu fark eden genç bir Flaman anatomistti. Andreas Vesalius (1514-1564) kariyerine Paris Üniversitesi’nde “Galenizm”’i savunarak başlamıştı. Ancak Padua Üniversitesi’ne geçtiğinde, öğrencilerine anatominin ince detaylarını göstermek için, kadavraları kendisi kesmeye başlamıştı. Öğrencilerin çalışmaları için grafikler çiziyordu ve Vesalius’u ünlü yapan da bu grafiklerin yüksek kalitesi olmuştu. Öyle ünlü olmuştu ki, Padua şehri ceza mahkemesi yargıcı, kurulan darağaçlarını Vesalius’a kadavra kaynağı olarak tahsis etmişti.

Vesalius insan vücuduna aşina oldukça, Galen’in bazı noktalarda hatalar yaptığını fark etmeye başlamıştı. İnsan göğüs kemiği 3 bölütten oluşur; ancak Galen yedi bölütten oluştuğunu söylemişti. Galen humerusun (üst-kol kemiği) femur (uyluk) kemiğinden sonra vücudun en uzun kemiği olduğunu söylemişti, ancak Vesalius tibia (kaval) ve fibula (kamış) kemiklerinin humerusu 4. sıraya ittiğini görmüştü. Yüzyıllar boyunca, anatomistlerin Galen’in çalışmaları üzerine küçük tartışmalar yaşadıkları olmuştu, ancak Vesalius daha ileri giderek, Galen’in çalışmalarında ciddi hataların olduğundan şüphelenmeye başladı. Vesalius bakış açısını genişletti, hayvanları kesip açarak inceledi, Galen’i daha dikkatli okudu. Böylece hataların nedenini anladı. Galen hiç insan diseksiyonu yapmamıştı. Roma gelenekleri böyle bir çalışmaya izin vermiyordu. Bu yüzden Galen çalışmalarını sadece hayvanlara diseksiyon yaparak ve ameliyat sırasında hastalarını inceleyerek yapmak zorunda kalmıştı. Aslında Galen’in açıklamaları insanı değil, Berber şebeklerini (Macaca sylvanus) ya da öküzleri anlatıyordu.

Vesalius laboratuarında bir dişi kadavra incelerken.
Kesimlerde Vesalius, insan sternumunun Galenin iddia ettiği gibi 7 bölüt değil 3 bölütten oluştuğunu gördü.

Galenizm’e meydan okuma

Vesal fabri1sm.jpg
Vesal fabri2sm.jpg

Vesalius 25 yaşına geldiğinde Galen'e karşı tam cephe hücuma geçti. Padua’da ve daha sonra Bologna’da ders verirken, insan ve Berber şebeklerinin iskeletlerini diziyor ve çevresine topladığı öğrencilere Galen’in nasıl da yanıldığını gösteriyordu. Vesalius daha sonra kendi keşiflerini içeren yeni bir anatomi kitabı oluşturma işine koyuldu. Daha sonraki 4 yıl boyunca Vesalius, Venedik‘in en iyi kalıp kesicileri ve Tititan’ın (Tiziano Vecelli) atölyesindeki teknik ressamlarla çalıştı. Kitabına “De humani corporis fabrica libri septem” yani “İnsan Vücudunun Yapısı Üzerine Yedi Kitap” ya da daha çok bilinen şekliyle Fabrica adını vermişti. 1543 tarihli bu usta çalışmalarda artık erkekler ve kadınlar yüzülmüş derileri ile ayakta duruyorlar (sağda), iskeletlerse (solda) İtalyan kırlarında sütunlara yaslanmış, tembelce dikiliyordu.

İnsanlar o kadar da eşsiz değil

Fabrica, Avrupa’da anatomi dalında yeni bir gelenek başlattı. Artık bu gelenekle anatomistler sadece kendi gözlemlerine güvenmeye ve vücudu yeni bir kıta gibi keşfetmeye başladılar. Vesalius’un türler arasındaki önemli farklılıkları keşfetmesi de, araştırmacıların hayvanlar üzerinde çalışarak, onların benzerliklerini ve farklılıklarını araştırdıkları karşılaştırmalı anatomi bilim dalının gelişmesine yardımcı olmuştu. Süreç içerisinde araştırmacılar, insan türünün diğer birçok türden sadece biri olduğunu ve birkaç eşsiz kalıtsal özelliğe sahip olmasına karşın birçok kalıtsal özelliğinin de diğer hayvanlarla ortak olduğunu anlamaya başladılar. Vesalius’un Galen’e karşı duyulan körükörüne bağlılığı yıkmasından 300 yıl kadar sonra, Darwin de kendi evrim kuramı için bu büyük anatomi bilgi kaynağını kullanmıştı.


Önceki
Evrimsel Düşüncenin Tarihi:1800 Öncesi


Sonraki
Gözlem ve Doğal Teoloji: William Harvey & William Paley

Vesalius ve diseksiyon resimleri Historical Collections and Services, The Claude Moore Health Sciences Library, University of Virginia(ing.) izniyle; Fabrica resimleri Regents of the University of Michigan(ing.) izniyle kullanıldı.

yazdırılabilir görünüm