P1:evrim tarihi 3 6

• 1800 Öncesi • 1800'ler • 1900'lerden Günümüze

Genler ayrı kalıtılır: Gregor Mendel

19. yüzyıl boyunca kalıtım, bilim insanları için sırrını korumuştur. Çocuklar, aileleri ile tam olarak aynı değillerdi, ancak nasıl oluyor da bu kadar benzerlik gösteriyorlardı? Bu sorular Charles Darwin'i hem heyecanlandırmış hem de sıkıntıya sokmuştu. Sonuçta kalıtım evrimin kalbiydi. Genlerin nesilden nesile aktarılmasındaki devamlılık, doğal seçilim ile gelen değişikliklerin uzun süreli olmasını sağlarken, nesiller arası çeşitlilik ise doğal seçilim için ham madde niteliğindeydi. Darwin, bir hayvanın vücudundaki her hücrenin ufak parçacıklar saldığını ve bu parçacıkların cinsel organlara giderek orada yumurta veya spermi oluşturduğunu öne sürmüştü. Bu parçacıklar hayvan çiftleştiğinde bir araya geliyorlardı. Darwin’in bu fikre “Pangenesis” ismini vermişti ancak, bu fikir bir önem kazanamadı.

İronik olarak, tam da Darwin Türlerin Kökeni'ni yayınlarken, başka biri de kalıtımın arkasındaki biyolojik mekanizma hakkında bir fikir geliştirmişti. Şu anda Çek Cumhuriyeti’nde bulunan bir manastırda Gregor Mendel adında bir rahip, bir bezelye bahçesinde kalıtım üzerine çalışmaktaydı. Bir çiftiçinin oğlu olan Mendel, her zaman bitkilere ilgi duymuştu. Viyana Universitesi’ndeyken ise matematik alanında eğitim görmüş ve nasıl deney tasarlanacağını, veri analizi yapılacağını öğrenmişti. 1850’lerde türleri birbiriden ayrı tutanın ve melezlerin oluşmasını sağlayanın ne olduğunu anlayabilmek için bir deney yapmaya karar verdi. Binlerce bezelye fidesi yetiştirdi ve kalıtsal özelliklerin nesilden nesile nasıl aktarıldığını kaydetti.

Atasal özelliklerin kalıtımı

Mendel yirmi iki farklı bezelye seçti, bunları kendi aralarında çaprazladı ve bezelyenin yüzeyinin buruşuk veya düz olması gibi yedi farklı kalıtsal özelliğin görünme durumlarını kaydetti. Mendel düz ve buruşuk bezelyeleri melezlediğinde bütün ürettiği bezelyelerin düz olduğunu gördü. Ancak, eğer melez bezelyeleri kendi aralarında çaprazlarsa, ürettiği bezelyelerin dörtte birinin buruşuk olduğunu buldu.

Mendel, bezelyelerin buruşukluk ve düzgünlük özelliklerinin birbiri içerisine karışmadığını, bunun yerine melez bezelyelerin her iki özelliği de taşıdığını ancak sadece düzgün özelliğin görünür olduğunu öne sürdü. Yine sonraki nesile kaltsal özellikler aktarılıyor ve bezelyelerin dörtte biri kendilerini buruşuk yapan iki buruşukluk özelliğini birden kalıtsal olarak alıyorlardı. Mendel, bilim insanlarının daha sonraları baskın ve çekinik aleller olarak adlandırdıkları şeyi, keşfetmişti.

Mendel’in çuha çiçeğiyle yaptığı deneyleri, bezelyeleriyle yürüttüğü çalışma gibi sonuçlar vermedi.

Mendel’in çalışması fark edilmiyor

Mendel çalışmasının sonuçlarına dikkat çekmeye çalıştıysa da bunu başaramadı. Problemlerden birisi Mendel zamanındaki botanikçilerin istatistik bilimini doğal bilimlere uygulamaya alışık olmamasıydı, bu yüzden Mendel’in keşfinin önemini fark edemediler. Ayrıca Mendel deney sonuçlarının çuha çiçeği ile tekrarlamaya çalıştığında başarılı olamadı ancak bu onun özgün görüşlerinin yanlışlığından değil çuha çiçeğinin kendine özgü genetiğinden kaynaklanıyordu. Mendel, Darwin’e de okuması için çalışmasının bir kopyasını göndermişti ama Darwin hiçbir zaman onu okumayı gerekli görmedi. Mendel’in fark ettiği örüntüler doğada herkesin görmesi için duruyordu. Hatta Darwin aslanağzının (snap dragon) renklerindeki bire üç oranını tespit etmişti ama tüm dehasına rağmen bu oranın önemini anlayamamıştı.

Mendel çalışmalarını 1860’larda bıraktı ve dikkatini manastırını yönetmeye verdi. 1884’de öldüğünde, bitki yetiştirmekle oyalanan bir rahip olarak anıldı. Ölümünden 15 yıl sonra, bilim insanları, yaşamın en büyük sırlarından birini Mendel’in açıklığa kavuşturduğunu fark edebildiler.

Birörneklilik (Üniformitarianizm): Charles Lyell

Doğal Seçilim: Charles Darwin & Alfred Russel Wallace

Mendel resmi Falvey Memorial Library, Villanova University’den; Çuha çiçeği resmi 2005 Louis-M. Landry’den alınmıştır.