A14b:kotu gen

İçindekiler

<< önceki | sonraki >>

"Kötü" gen

Doğal seçilim bir popülasyonda daha az uygun olan genleri elemek suretiyle işler. Doğal seçilimin olumsuz etkiye sahip alelleri popülasyondan uzaklaştırmasını bekleriz ama hâlâ bu tip aleller taşıyan popülasyonlar mevcuttur. Örneğin, insan popülasyonları genellikle üremeyi etkileyen hastalık yapıcı aleller taşır. Peki neden bu zararlı aleller hâlâ var? Doğal seçilimi bu alelleri elemekten alıkoyan ne? Bunun pek çok olası açıklaması var:

• Aleller heterozigot üstünlüğü yüzünden kalmış olabilirler

Bir alelin iki kopyasını taşımak dezavantajlı, bir kopyasını taşımak avantajlı olduğu zaman, doğal seçilim aleli popülasyondan uzaklaştırmayacak, heterozigot durumunun getirdiği avantaj aleli ortalıkta tutacaktır. Örneğin, orak hücreli anemiye neden olan alel, iki kopyasının taşındığı durumlarda zararlıdır. Fakat eğer, bunun sadece bir kopyasını taşıyorsanız ve sıtmanın yaygın olduğu bir ortamda yaşıyorsanız, bu alel avantajlıdır çünkü sıtmaya karşı direnç sağlar.

Normal alyuvarlar (üstte) ve orak hücreler (altta)

• Mutasyon yüzünden kalmış olabilirler

Zararlı aleli üreten mutasyon, seçilimin elemesine karşın popülasyonda sürekli ortaya çıkabilir Örneğin nörofibromatoz, sinir sisteminde tümörlere neden olan genetik bir hastalıktır. Doğal seçilim, bu hastalığa neden olan geni tamamen eleyemez çünkü görece sık bir biçimde -belki 4000 gamette 1 olmak üzere- yeni mutasyonlar ortaya çıkar.

• Gen akışı yüzünden kalmış olabilirler

Alel, yakınlarındaki bir yaşam alanında sık ve zararsız olabilir. Eğer yakındaki popülasyondan gen akışı oluyorsa, bizim incelediğimiz popülasyonda zararlı aleli gözleyebiliriz. Örneğin, ABD gibi ülkelerde sıtma bir sorun değildir ve bu nedenle, orak hücreli anemiye neden olan gen son derece dezavantajlıdır. Bununla birlikte, dünyanın pek çok yerinde orak hücreli anemiye neden olan gene daha çok rastlanır, çünkü bir kopya halinde bulunduğu zaman sıtmaya direnç sağlar. İnsan göçü bu genin bütün dünyada bulunan popülasyonlara yayılmasına neden olmaktadır.

• Doğal seçilim, henüz bu alelleri uzaklaştıracak zamanı bulamamış olabilir

Çevre değiştikçe seçilimin yönü de değişir. On nesil önce avantajlı ya da etkisiz olan bir gen bugün zararlı olabilir. Doğal popülasyonlarda gözlediğimiz zararlı alellerin bir kısmı seçilim tarafından henüz tam olarak uzaklaştırılmamış olabilir. Örneğin, her ne kadar bu konuda tartışmalar bulunsa da bazı araştırmacılar, kistli fibroza neden olan alelin Avrupa popülasyonlarında görece yüksek bir sıklığa sahip olmasının, bu popülasyonlarda koleranın bir zamanlar daha yaygın olmasından kaynaklandığını söylemektedirler. Kistli fibrozu taşıyan alelin koleraya direnç sağladığı ve bu nedenle de eski Avrupa popülasyonlarında sıklığının arttığı düşünülmektedir. Günümüzde gelişmiş olan bu toplumlar, kolera tarafından tehdit edilmemektedir ve çevrenin seçilim baskısı değişmiştir; bu popülasyonlarda doğal seçilim kistli fibroz alelini yavaş yavaş eliyor olabilir.

• Bu aleller seçilim değerini gerçekte düşürmüyor olabilirler

Bazı genetik bozukluklar etkilerini yaşamın geç evrelerinde, üreme gerçekleştikten sonra gösterirler. Örneğin, Huntington hastalığına neden olan alel yıkıcı etkisini tipik olarak, hastanın asıl üreme döneminin sonrasına kadar göstermez. Bu nedenle, Huntington hastalığı her ne kadar yaşam kalitesini düşürmek anlamında kesinlikle zararlı olsa da, üreme yeteneği anlamında zararlı değildir ve karşı seçilime uğramaz.

Doğal seçilimin sınırları

Orak hücreli anemi ve Huntington hastalığı hakkında daha fazla şey öğrenin.

Fakat rasgele de değildir!